มองแนวโน้มตลาดค้าชายแดน 2564 ความหวังอยู่ตรงไหน?

การค้าชายแดน-ผ่านแดนปีนี้ยังโตจากฐานต่ำจากผลพวงการระบาดของโควิด 19 ขณะที่การค้าผ่านแดนและข้ามแดนรูปแบบใหม่ หรือ Cross-Border e-Commerce (CBEC) ช่องทางที่อาจจะเป็นอีกโอกาสของสินค้าไทย มาดูกันว่าสถานการณ์ล่าสุดเป็นอย่างไร และโอกาสอยู่ตรงไหน

1 ล้านล้านบาท คือ ตัวเลขการประเมินมูลค่ารวมของตลาดการค้าชายแดนไทยในปี 2563 ก่อนการระบาดของโควิด 19 ขณะที่ผลพวงจะการระบาดตั้งแต่ช่วงต้นปีเป็นผลทำให้มูลค่าตลาดรวมที่คาดว่าจะขยายตัวไม่น้อยกว่าร้อยละ 10 กลับติดลบที่ร้อยละ 8

ไม่พลาดทุกข้อมูล ข่าวสารที่น่าสนใจ อย่าลืมกดไลก์ Facebook bangkokbanksme 

โดยสิ้นปี 2563 มูลค่าค้าชายแดนไทยกับประเทศเพื่อนบ้าน 4 ประเทศ มีมูลค่ารวม 760,158.93 ล้านบาท ติดลบร้อยละ 8.05 เทียบจากปี 2562 ผลพวงจากการค้าโลกที่หยุดชะงัก และมาตรการปิดด่านชานแดนเพื่อป้องกันการระบาดของโรคและอย่างที่ทราบดีว่าในปี 2564 นี้ มีการเปิดด่านค้าชายแดนและบรรยากาศของกิจกรรมทางเศรษฐกิจทั่วโลกเริ่มกลับมาภายหลังข่าวดีเรื่องวัคซีน

ทว่าผลพวงจากการกระหน่ำของโควิด 19 ที่มีการระบาดหลายระลอกในช่วงที่ผ่านมาทำให้สถานการณ์ค้าชายแดนไทยยังคงมีการเติบโตจากฐานต่ำ

จากข้อมูลล่าสุด การค้าชายแดนของไทยกับประเทศเพื่อนบ้าน 4 ประเทศ (มาเลเซีย เมียนมา สปป.ลาว กัมพูชา) ปี 2564 (มกราคม - สิงหาคม) มูลค่าการค้ารวม 584,901 ล้านบาท เพิ่มขึ้น 17.63 % โดยการค้าชายแดนกับมาเลเซียมี มูลค่าสูงที่สุด คิดเป็นสัดส่วนร้อยละ 35.67 ของมูลค่าการค้าชายแดนรวม รองลงมา ได้แก่ สปป.ลาว (23.96 %) เมียนมา (21.63%) และกัมพูชา (18.74%)

ตรงนี้จะเห็นว่าการค้าชายแดนไทยมาเลเซียมีการเติบโตสูงสุด โดยด่านที่ที่มีมูลค่าการค้ารวมสูงสุด 5 อันดับแรก ได้แก่ ด่านศุลกากรสะเดา ด่านปาดังเบซาร์ ด่านสุไหง-โกลก และด่านเบตง แต่ตามที่ระบุในตอนต้น เป็นการเติบโตจากฐานต่ำในปี 2563

ขณะที่การค้าชายแดนอีก 3 ประเทศ คือ เมียนมา สปป.ลาว และกัมพูชา ที่ผ่านมาทั้งจากปัญหาการระบาดของโควิดในประเทศ สถานการณ์ทางการเมืองในเมียนมา ตลอดจนมาตรการด้านสาธารณะสุขต่างๆ ที่ทำให้กิจกรรมการค้าชายแดนเป็นไปอย่างติดขัด

และเมียนมาเป็นประเทศที่การค้าขายแดนเติบโตได้ต่ำสุดเมื่อเทียบกับอีก 3 ประเทศ คือติดลบร้อยละ 14.73 เมื่อเทียบกับปี 2562 ที่มีการเติบโตถึง 193,262.95 (ม.ค.-ส.ค.) แต่เติบโตเป็นบวกร้อยละ 10.56 เมื่อเทียบกับปี 2564

ส่วนด้าน สปป.ลาว ที่ได้รับผลกระทบจากการระบาดของโควิด 19 เช่นกันทำให้มีมาตรการในการข้ามแดนและผ่านแดนที่เข้มงวดมากขึ้น ทั้งเป็นที่ทราบดีว่า ปัจจุบัน สปป.ลาวนำเข้าสินค้าอุปโภค-บริโภค จากไทย ขณะที่ไทยก็ยังใช้ สปป.ลาวเป็นประเทศทางขนส่งผักผลไม้ไปเวียดนามและจีนตอนใต้ ดังนั้นอุปสรรคในการขนส่งทำให้เศรษฐกิจชายแดนและผ่านแดนระหว่างไทยและสปป.ลาว ยังคงเติบโตได้ไม่มากนัก

ขณะที่บรรยากาศการค้าชายแดนด้านกัมพูชา ซึ่งที่ผ่านมาในภาคของการบริโภคได้มีการปรับเป็นด่านค้าส่งเสียส่วนใหญ่ ทำให้กิจกรรมการค้าชายแดนและผ่านแดนระหว่างไทยและกัมพูชาภายใต้การระบาดของโควิด 19 ซึ่งทางรัฐบาลของกัมพูชาได้ตั้งกฎการเข้าเมืองและผ่านแดนไว้อย่างเข้มงวดและมีต้นทุนการจัดการที่สูง ดังนั้นเป็นที่คาดการณ์ได้ว่าการเติบโตจากฐานต่ำของด้านค้าชายแดนไทย-กัมพูชา จะยังคงเติบโตได้อย่างยากเย็นในกรอบแคบๆ ในปี 2564 นี้

และจะเห็นว่า จากข้อมูลล่าสุดระบุถึงการเติบโตของการค้าชายแดนในปี 2564 นี้ ยังนับเป็นการเติบโตจากฐานที่ต่ำกว่าเกณฑ์ในปี 2563 หรืออาจจะกล่าวได้ว่า แม้ปีนี้ภาครวมของการค้าชายแดน 4 ประเทศจะมีตัวเลขการเติบโตที่หวือหวา แต่เมื่อดูจากฐานการเติบโตในปี 2562 ก่อนเกิดโควิด 19 ปีนี้อาจเป็นแค่การขยับเข้าสู่จุดเดิมเท่านั้น

การค้าผ่านแดน ความหวังของเศรษฐกิจไทย

แต่เมื่อเปรียบเทียบกับการค้าผ่านแดนไทยกับ จีน สิงคโปร์ เวียดนาม และประเทศ อื่น ๆ ปี 2564 (มกราคม - สิงหาคม) ซึ่งมีมูลค่าการค้ารวม 533,459 ล้านบาท เมื่อเทียบกับช่วงเดียวกันของปี 2563 ก่อน เพิ่มขึ้น 50.15%  โดยการค้าผ่านแดนไทยกับจีนมีมูลค่าสูงที่สุด คิดเป็นร้อยละ 48.17 รองลงมาคือ สิงคโปร์ ร้อยละ 14.73 และเวียดนาม ร้อยละ 8.77

จุดที่น่าสนใจคือ การค้าผ่านแดนระหว่างไทย-จีน ซึ่งตัวเลขล่าสุดปี 2564 (มกราคม - สิงหาคม) การค้าผ่านแดนไทย - จีน มีมูลค่าการค้ารวม 256,962 ล้านบาท เมื่อเทียบกับช่วงเดียวกันของปีก่อน เพิ่มขึ้น 67.24 % แบ่งเป็นการ ส่งออกมูลค่า 146,931 ล้านบาท เพิ่มขึ้น 78.95 % และการนำเข้ามูลค่า 110,031 ล้านบาท เพิ่มขึ้น 53.79 % โดยด่านการค้าไปจีนที่มีมูลค่าสูงสุด คือ ด่านศุลกากรมุกดาหาร ด่านฯ นครพนม และด่านฯ เชียงของ

ขณะที่ด้านการค้าผ่านแดนไทยเวียดนาม ซึ่งล่าสุดแม้จะเห็นตัวเลขการเติบโตแต่เป็นการเพิ่มขึ้นเพียงเล็กน้อยจากฐานเดิม ขณะที่สิงคโปร์แม้จะเติบโตได้ดีในกลุ่มสินค้าอุปโภค อุปกรณ์คอมพิวเตอร์และไอทีแต่ไทยยังคงเสียดุลการค้าในตลาดนี้ ดังนั้นจะเห็นว่าความหวังอาจจะต้องฝากไว้ที่การค้าผ่านแดนไทยจีนและเวียดนาม

ซึ่งในวันที่ 2 ธ.ค. 2564 จะมีการเปิดเส้นทางการขนส่งด้วยรถไฟฟ้าความเร็วสูงระหว่างนครคุนหมิง-เวียงจันทน์ (สปป.ลาว) หรือรถไฟความเร็วสูง ลาว-จีน ที่สามารถส่งสินค้าผ่านรถไฟตลอดเส้นทางเริ่มจากนครหลวงเวียงจันทน์ของ สปป.ลาว มุ่งตรงสู่มณฑลยูนนานของจีนได้ในระยะเวลาเพียง 8 ชั่วโมง มีจุดเชื่อมต่อกับไทยที่ จ.หนองคาย

กระนั้น โดยปกติไทยใช้ จ.หนองคายในการส่งสินค้าเข้าสู่ สปป.ลาว เป็นหลัก แต่แทบไม่ได้ใช้ขนส่งสินค้าไปจีนเนื่องจากเส้นทางยังไม่เอื้อต่อการขนส่งข้ามแดน เมื่อเทียบกับเส้น R3A เข้าทางด่านโม่ฮานสู่ยูนนาน หรือเส้นทางผลไม้อย่างเส้น R9 และR12 เข้าทางมุกดาหาร หรือนครพนมซึ่งได้รับความนิยมมากกว่า

อย่างไรก็ตามการเกิดขึ้นของเส้นทางรถไฟความเร็วสูงระหว่างนครคุนหมิง-เวียงจันทน์ (สปป.ลาว) ที่จะเริ่มเปิดให้บริการขนส่งประมาณ 2 เที่ยวต่อวันก่อนจะปรับเพิ่มเส้นทางในอนาคตซึ่งคาดว่าไม่เพียงสามารถร่นระยะเวลาจากขนส่งสินค้าจากไทย – ลาว จีน ยังเป็นโอกาสของการที่สินค้าไทยจะสามารถเข้าตลาดจีนตอนใต้ได้อย่างสะดวกมากขึ้น

ปรับธุรกิจสู่ Cross Border E-commerce โอกาสตลาดออนไลน์ข้ามแดน

โมเดลของการทำธุรกรรมการค้าข้ามประเทศผ่านช่องทางออนไลน์ ซึ่งส่วนมากแพร่หลายในประเทศที่ผู้บริโภคนิยมซื้อสินค้าจากต่างประเทศ เช่น ในอาเซียน และจีน การสั่งซื้อสินค้าทางออนไลน์ข้ามประเทศตามปกติมีข้อจำกัดเรื่องค่าขนส่งที่สูง ซึ่งการขนส่งสินค้าไปจีนในปัจจุบันใช้เส้นทางบกโดยรถบรรทุก ผ่านแดน สปป.ลาวและเวียดนาม ซึ่งแม้จะเป็นการขนส่งที่รวดเร็วกว่าเส้นทางเรือ แต่ก็มีต้นทุนแฝงที่สูงพอสมควร

ขณะที่การเกิดขึ้นของการขนส่งทางรถไฟ อาทิ รถไฟความเร็วสูงลาว-จีน หรือ ด่านรถไฟโม่ฮาน ที่ได้ดำเนินการเมื่อวันที่ 18 พฤศจิกายน 2564 ที่ผ่านมา โดดบนอกจากจะสามารถขนส่งสินค้าเทกอง ยังรองรับสินค้า อาทิ สินค้าเนื้อสัตว์ สินค้าแช่เย็น/แช่แข็ง ธัญพืช  ผลไม้  สัตว์น้ำมีชีวิต ต้นกล้า ไม้ และ สัตว์มีชีวิต   

รวมทั้งโมเดล Cross Border e-Commerce เป็นการพัฒนาคลังสินค้าและโลจิสติกส์ครบวงจรประกอบกันเพื่อสต๊อกสินค้าจากต่างประเทศโดยเฉพาะ โดยภาครัฐและรัฐบาลท้องถิ่นของจีนให้การสนับสนุนตั้งพื้นที่คลังสินค้า ซึ่งมีข้อดีตรงที่สามารถกระจายสินค้าในประเทศได้ทันทีเมื่อมีคำสั่งซื้อและค่าขนส่งลดลงด้วย ซึ่งจะเป็นประโยชน์ต่อการค้าออนไลน์ผ่านแดนในลักษณะ B2B

ด้วยเหตุนี้ ภายใต้การเติบโตของอีคอมเมิร์ซ การค้าออนไลน์ข้ามแดนจึงไม่ได้จำกัดเฉพาะการค้าแบบ B2C หรือ C2C อีกต่อไป แต่ยังเป็นโอกาสที่ผู้ประกอบการค้าชายแดน ขยับมาสู่รูปแบบการค้าออนไลน์ข้ามแดนซึ่งไม่เฉพาะตลาดจีน และยังมีตลาดใหญ่ที่กำลังเติบโต คือ CLMV (กัมพูชา สปป.ลาว เมียนมาและเวียดนาม) ภายใต้การขนส่งที่หลากหลายมากขึ้นจะทำให้การค้า การขนส่งและกิจกรรมการค้าชายแดนแบบค้าส่งเดิมๆ จะต้องปรับเปลี่ยนไป

ที่สำคัญช่องทางการค้าจะเปลี่ยนไปสู่รูปแบบของ e-Marketplace ที่ผู้ซื้อและผู้ขายทั่วโลกสามารถติดต่อซื้อขายและจัดส่งได้ง่ายและสะดวกยิ่งขึ้น และที่สำคัญไปกว่านั้น Cross Border e-Commerce จะได้รับสิทธิประโยชน์ยกเว้นภาษีศุลกากร ซึ่งแตกต่างจากการนำเข้าปกติ สิ่งเหล่านี้จึงมองว่าเป็นโอกาสใหม่ๆ ที่การค้าชายแดนแบบเดิมจะปรับเปลี่ยนไป เป็นโอกาสและมิติใหม่ของการค้าชายแดนและผ่านแดนในรูปแบบออนไลน์ที่กำลังมีบทบาทสำคัญต่อเศรษฐกิจของประเทศ

แหล่งข้อมูล : กรมการค้าระหว่างประเทศ

https://www.ditp.go.th/contents_attach/173908/173908.pdf

https://www.ditp.go.th/contents_attach/613289/613289.pdf

http://www.ecojournal.ru.ac.th/journals/23_1516971851.pdf