‘ไนจีเรีย’ ความสูญเสียของตลาดข้าวไทยหรือโอกาสใหม่

‘ไนจีเรีย’ ประเทศที่มีโครงสร้างพื้นฐานทางเศรษฐกิจขึ้นอยู่กับการค้าน้ำมัน แต่การค้าน้ำมันของประเทศได้รับผลกระทบเป็นเวลานานจากความไร้เสถียรภาพทางการเมือง และระบบเศรษฐกิจที่ไม่มีประสิทธิภาพ รวมทั้งประเทศยังอยู่ในช่วงของการปฏิรูประบบเศรษฐกิจจากการที่ต้องพึ่งพาแต่ภาคน้ำมันซึ่งเน้นการใช้เงินทุนเป็นสำคัญ ในขณะที่ภาคการเกษตรเติบโตไม่ทันกับจำนวนประชากรซึ่งเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว ทำให้ไนจีเรียซึ่งเคยเป็นประเทศผู้ส่งออกอาหารรายใหญ่ต้องกลายเป็นประเทศผู้นำเข้าอาหาร  และท่านทราบหรือไม่ว่า ‘ไนจีเรีย’ เป็นประเทศที่เคยนำเข้า ข้าวไทย มากที่สุดในโลก ในปี 2554 ประมาณ ร้อยละ 15 ของการส่งออกข้าวไทย มูลค่า 775.2 ล้านดอลลาร์สหรัฐ หรือ 23,256 ล้านบาท  ประเภทข้าวไทยที่นำเข้ามาในไนจีเรีย ร้อยละ 95 เป็นข้าวนึ่ง (Parboiled Rice) ที่เหลือเป็นข้าวขาวและข้าวหอมมะลิ สามารถกล่าวได้ว่า ข้าวไทย เป็นที่นิยมอย่างมากสำหรับผู้บริโภคไนจีเรีย

อย่างไรก็ดี โดยที่เศรษฐกิจของไนจีเรียได้รับผลกระทบเป็นอย่างมากจากความผันผวนของราคาน้ำมันในตลาดโลก รัฐบาลไนจีเรียจึงดำเนินนโยบายต่าง ๆ เพื่อลดการนำเข้าจากต่างประเทศ รวมทั้งการนำเข้าข้าวจากประเทศไทย เพื่อลดปัญหาการขาดดุลทางการค้า

ส่งผลให้มูลค่าการค้าระหว่างไทยกับไนจีเรียซึ่งเคยมีมูลค่าสูงสุดมากกว่าพันล้านดอลลาร์สหรัฐในปี 2554 ค่อย ๆ ลดจำนวนลง เหลือเพียง 170 ล้านดอลลาร์สหรัฐในปี 2560 และทำให้ไทยตกอันดับจากการเป็นประเทศคู่ค้าอันดับหนึ่งของไนจีเรียจากประเทศในกลุ่มอาเซียน ลงมาเป็นลำดับที่ 3 รองจากมาเลเซีย (715 ล้านดอลลาร์สหรัฐ) และอินโดนีเซีย (310 ล้านดอลลาร์สหรัฐ) ซึ่งเป็นประเทศที่ส่งออกปาล์มน้ำมันเป็นสินค้าหลักในตลาดไนจีเรีย

ประเด็นสำคัญอีกประการหนึ่งที่ทำให้การนำเข้าข้าวไทยของไนจีเรียในปัจจุบันยังคงลดลง เนื่องจาก ไนจีเรียสามารถปลูกข้าวได้เอง ในรัฐ Kebbi ซึ่งเป็นพื้นที่ราบลุ่มทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ตั้งอยู่ระหว่างแม่น้ำไนเจอร์กับแม่น้ำริม่า (Rima) ที่มีความอุดมสมบูรณ์ สามารถผลิตข้าวได้มากถึง 2.5 ล้านเมตริกตันในปี 2560 จากผลผลิตทั้งประเทศที่ 5.7 ล้านเมตริกตัน โดยข้าวที่ผลิตได้ทั้งหมดจะถูกส่งไปสีและผลิตเป็นข้าวพาร์บอยล์ (Parboiled rice) ซึ่งเป็นวิธีที่ทำให้สารอาหารประเภทวิตามินและแร่ธาตุบางชนิดในข้าวเพิ่มสูงขึ้น

ทั้งนี้ รัฐ Kebbi มีโรงสีทั้งหมด 6 แห่ง โรงสีที่ใหญ่ที่สุด คือ โรงสี Labana Rice ผลิตข้าวพาร์บอยล์ภายใต้ชื่อ Lake Rice ซึ่งเป็นความร่วมมือระหว่างเมือง Lagos (ตลาดผู้บริโภค) กับรัฐ Kebbi (ผู้ปลูก) และรัฐบาลไนจีเรียได้สนับสนุนให้ Lake Rice เป็นยี่ห้อข้าวประจำชาติของประเทศ  โรงสีที่ใหญ่ที่สุดอีกแห่ง คือ โรงสี Wacot Rice Ltd เป็นบริษัทร่วมทุนระหว่างผู้ประกอบการชาวอินเดียกับรัฐบาลรัฐ Kebbi นอกจากนี้ ยังมีโรงสีขนาดใหญ่อีก 4 แห่ง ซึ่งเป็นการลงทุนของนักธุรกิจจากรัฐอื่นที่เข้ามาแสวงประโยชน์ในธุรกิจข้าว

ในปัจจุบัน ชาวนาในรัฐ Kebbi ทำนาบนพื้นที่โดยเฉลี่ย 1-3 เฮกตาร์ต่อครัวเรือน มีชาวนาทั้งหมดประมาณ 2 แสนครัวเรือน ทำนาบนพื้นที่ทั้งหมด 2 แสนเฮกตาร์ (ประมาณ 1.2 ล้านไร่) สามารถทำนาได้ปีละ 3 ครั้ง มีผลผลิตในปี  2561 เกือบ 3 ล้านตัน ทำให้ไนจีเรียสามารถลดการนำเข้าข้าวจากต่างประเทศได้ถึงร้อยละ 90 ของข้าวที่บริโภคทั้งหมดในประเทศ และสร้างความมั่นใจให้รัฐบาลไนจีเรียประกาศนโยบายลดการนำเข้าข้าวจากต่างประเทศให้อัตราเป็นศูนย์ภายในปี 2562 นี้

ความสำเร็จดังกล่าว ส่งผลให้รัฐบาลไนจีเรียสนับสนุนและเร่งรัดการเพิ่มผลผลิตข้าวในทุกระดับ โดยเฉพาะในพื้นที่ที่มีศักยภาพการผลิตอย่างรัฐ Kebbi โดยตั้งเป้าที่จะผลิตข้าวให้ได้ 3.5 ล้านตันภายในปี 2562 นี้ รวมทั้งส่งเสริมการพัฒนาปัจจัยการผลิตต่าง ๆ อาทิ การชลประทานเพื่อลดความเสี่ยงของภัยแล้ง การอุดหนุนปัจจัยการผลิตในระดับต่าง ๆ การสนับสนุนเครื่องจักรกลการเกษตรใหม่ ๆ ทดแทนเครื่องมือการทำนาที่ล้าหลัง รวมทั้งการแสวงหาแหล่งนำเข้าเครื่องจักรกลการเกษตรจากแหล่งเดิมอย่างสหรัฐฯ อินเดีย และจีน โ

โดยในส่วนของไทยนั้น ขณะนี้มีผู้ประกอบการไทยที่จำหน่ายสินค้าไปยังรัฐ Kebbi โดยตรงแล้วเช่นกัน โดยทางการรัฐ Kebbi ได้จัดสรรงบประมาณสำหรับการสั่งซื้อและเตรียมแจกจ่ายเครื่องเกี่ยวข้าวและรถไถนาที่ผลิตจากบริษัทของไทย อาทิ เครื่องเกี่ยวข้าว (reapers) และรถไถนา (power tillers) ของบริษัทรุ่งเพชร ซึ่งเป็นสินค้าที่ตรงกับความต้องการใช้เครื่องจักรในพื้นที่นาขนาดเล็ก และมีความเป็นไปได้ที่จะยังมีการสั่งซื้อเครื่องจักรกลการเกษตรจากไทยอีกเช่นกัน

จากแนวโน้มดังกล่าว ผู้ประกอบการไทยจึงต้องปรับเปลี่ยนยุทธศาสตร์ในการดำเนินความร่วมมือด้านเกษตรกับไนจีเรีย จากเดิมที่เน้นการส่งออกสินค้าไปขายแต่เพียงอย่างเดียวมาเป็นการส่งเสริมให้ชาวไนจีเรียรู้จักและใช้เทคโนโลยีทางการเกษตรของไทย ซึ่งจะต้องดำเนินการในลักษณะบูรณาการ กล่าวคือ ไม่เฉพาะแต่การขายเครื่องมือทางการเกษตรเท่านั้น แต่ยังต้องรวมถึงบริการหลังการขาย และการจัดหาอะไหล่เพื่อให้สามารถใช้เทคโนโลยีนั้น ๆ ในระยะยาวต่อไปด้วย

นอกจากนี้ ผู้ประกอบการไทยยังอาจสนับสนุนการขาย ควบคู่กับการฝึกอบรมเพื่อพัฒนาศักยภาพของชาวนา และการส่งเสริมเรียนรู้ศักยภาพของกันและกันผ่านโครงการแลกเปลี่ยนองค์ความรู้ ซึ่งจะเป็นการดำเนินการในลักษณะที่ต่างฝ่ายต่างได้ประโยชน์ และส่งเสริมให้เกิดความยั่งยืนในอนาคต

อย่างไรก็ตาม ประเด็นเรื่องการสูญเสียตลาดส่งออกข้าว เป็นที่ทราบดีว่า ไนจีเรีย บริโภคข้าวข้าวนึ่ง ,ขาว เป็นส่วนใหญ่ ขณะที่ตลาดข้าวขาวในปัจจุบันยังคงแข่งขันสูง ทั้งจากค่าเงินบาทที่แข็งค่าและคู่แข่งในต่างประเทศทั้ง อินเดีย เวียดนาม ปากีสถาน บราซิล และสหรัฐฯ ทำให้การตลาดในการส่งเสริมการส่งออกข้าวของไทยเน้นเชิงคุณภาพมากยิ่งขึ้น ในปี 2561 ไทยสามารถส่งออกข้าวได้ปริมาณ 11.13 ล้านตัน ลดลง 3.36% มูลค่า 5,623 ล้านเหรียญสหรัฐ เพิ่มขึ้น 10% และคิดเป็นเงินบาท 180,413 ล้านบาท เพิ่มขึ้น 4.5% ซึ่งการส่งออกข้าว แม้ปริมาณจะลดลง แต่ราคาก็ปรับเพิ่มขึ้น

สำหรับแผนการผลักดันส่งออกข้าวในปี 2562  นี้ กระทรวงพาณิชย์กำหนดเป้าหมายเร่งขยายตลาดสำคัญในเอเชีย เช่น ฮ่องกง สิงคโปร์ จีน ฟิลิปปินส์ อินโดนีเซีย และภูมิภาคอื่นๆ เช่น ตะวันออกกลาง ยุโรป อเมริกา และแคนาดา

สรุปตอนท้าย คือ เป็นที่ทราบดีว่าปริมาณการนำเข้าของไนจีเรียลดลงเรื่อยๆ มาตั้งแต่ปี 2555 ตามเหตุผลที่ให้ไว้แล้ว ความสูญเสียตลาดส่งออกข้าวนี้จึงเปลี่ยนเป็นความร่วมมือในภาคเกษตร ทั้งนวัตกรรมและเทคโนโลยี เครื่องมือการเกษตรที่ไทยมีความร่วมมือที่เหนียวแน่นกับทางไนจีเรีย ซึ่งนับเป็นโอกาสใหม่สำหรับภาคธุรกิจไทย เพราะคนไนจีเรียนิยมบริโภคสินค้าไทย คิดดูว่าประเทศที่มีประชากรมากที่สุดในแอฟริกาจะเป็นโอกาสของผู้ส่งออกไทยอย่างไรบ้าง และว่ากันว่า “ถ้าธุรกิจคุณปักธงที่ไนจีเรียได้ คุณก็สามารถประสบความสำเร็จที่ใดก็ได้ในแอฟริกา”

อ้างอิง : ศูนย์ธุรกิจสัมพันธ์ สถานเอกอัครราชทูต ณ  กรุงอาบูจา