7 กลยุทธ์วางแผนสืบทอด ‘ธุรกิจครอบครัว’ ให้อยู่รอดสู่รุ่นถัดไป ก่อนปี 2024 และปีต่อ ๆ ไป

ธุรกิจครอบครัว (Family Business) ไม่มีสูตรสำเร็จแบบตายตัวว่าจะบริหารอย่างไร จึงจะการันตีได้ว่าธุรกิจนั้นจะอยู่รอดในทุกสถานการณ์ หรือรอดพ้นจากคำสาป 3 ชั่วคน ดังประโยคที่มักถูกพูดถึงในธุรกิจครอบครัว 

อ้างอิงจากผลการศึกษา Bridging the gap: Handing over the family business to the next generation ที่จัดทำโดย บริษัท PwC ประเทศไทย (ไพร้ซวอเตอร์เฮาส์คูเปอร์ส) ร่วมกับ บริษัทวิจัย Kudos Research และ Jigsaw Research พบว่า ธุรกิจครอบครัวที่บริหารเกิน 3 รุ่นนั้น มีสัดส่วนเพียง 12% และเพียง 1% ที่ดำเนินต่อไปได้จนถึงรุ่นที่ 5 ขณะที่ความเสี่ยงของที่สืบทอดกิจการให้ประสบความสำเร็จ กลายเป็นปัจจัยอันดับต้น ๆ ที่ธุรกิจครอบครัวทั่วโลกต้องให้ความสำคัญ เนื่องจากเป็นเรื่องละเอียดอ่อน และมีความซับซ้อน 

ทั้งนี้ ความสำเร็จของการทำธุรกิจครอบครัว มาจากหลายปัจจัยประกอบกัน ทั้งประสบการณ์ ความรู้ ที่ได้ลองผิดลองถูก จากการลงสนามจริงของผู้นำครอบครัว ไปจนถึงความร่วมมือร่วมใจของสมาชิกในครอบครัวที่รวมเป็นหนึ่งเดียว

แม้หลายครอบครัว จะก้าวไปถึงความสำเร็จอย่างงดงาม แต่ยังคงมีความเสี่ยงต่อการล่มสลาย เมื่อถึงช่วงเวลาเปลี่ยนผ่านผู้นำ ด้วยเหตุนี้ การเตรียมพร้อมสำหรับอนาคตของบริษัท เพื่อให้ผู้สืบทอดเข้ามาสานต่อตามวิสัยทัศน์ที่รุ่นก่อตั้งสร้างไว้ จึงเป็นเรื่องสำคัญไม่แพ้การบริหารธุรกิจให้สอดรับกับสภาพแวดล้อมทางเศรษฐกิจปัจจุบัน

บทความนี้ จึงขอนำเสนอ กลยุทธ์วางแผนสืบทอด ‘ธุรกิจครอบครัว’ ให้อยู่รอดสู่รุ่นถัดไป ก่อนจะก้าวสู่ปี 2024 ในอีกไม่กี่เดือนข้างหน้า เพื่อเป็นแนวทาง ให้กับการเตรียมพร้อมสำหรับอนาคตของบริษัท ทั้งการเตรียมวางตัวบุคคลเข้ามาบริหารธุรกิจ และสร้างการเติบโตให้ธุรกิจให้เข้ากับยุคสมัย ในสถานการณ์ปัจจุบัน ดังต่อไปนี้ 

หากเป้าหมายของคุณ คือการส่งไม้ต่อกิจการให้กับลูก ๆ และคาดหวังให้พวกเขาส่งต่อไปยังรุ่นต่อไปอย่างยั่งยืน ในฐานะผู้นำครอบครัว คุณต้องวางแผนกลยุทธ์ระยะยาวให้ธุรกิจเติบโตอย่างต่อเนื่อง

การทำธุรกิจเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา ปัจจุบัน แทบทุกธุรกิจเลือกปรับระบบการทำงานด้วยการผสานเทคโนโลยีปัญญาประดิษฐ์ (AI) เข้ามาใช้ในธุรกิจครอบครัว ยิ่งคุณสามารถเชื่อมกระบวนการทำงานให้เป็นระบบอัตโนมัติที่สะดวก รวดเร็ว และง่ายขึ้นมากเท่าไหร่ การส่งต่อความรับผิดชอบให้กับคนรุ่นใหม่ที่จะมารับไม้ต่อ ก็จะยิ่งเป็นผลดีต่อศักยภาพการเติบโตเท่านั้น 

เพราะทายาทของคุณ เกิด และเติบโตขึ้นท่ามกลางยุคแห่งเทคโนโลยี ที่เรียกว่า ดิจิทัลเนทีฟ (Digital Natives) จึงคุ้นเคยกับการใช้คอมพิวเตอร์ อุปกรณ์ดิจิทัล และอินเตอร์เน็ต  ทำให้พวกเขาสามารถบริหารงานภายใต้ความกดดันที่น้อยลง เพราะไม่ต้องปรับตัวกับระบบการทำงานแบบเก่า การลงทุนกับเทคโนโลยี จึงมีความคุ้มค่าในระยะยาวอย่างแน่นอน

ทัศนคติ ค่านิยม ความเชื่อ และมาตรฐานที่เป็นวัฒนธรรมองค์กร จะช่วยสนับสนุนการเติบโตของธุรกิจของเรา เพราะเมื่อสมาชิกครอบครัวรวมถึงพนักงานทุกคน ได้รับการถ่ายทอดวัฒนธรรมองค์กรที่ถูกต้อง ย่อมสะท้อนถึงความเป็นส่วนหนึ่งขององค์กรของคุณ 

โดยดำเนินงานภายใต้ค่านิยมเดียวกัน จะกลายเป็นวิถีการทำงานตามแบบแผนที่คุณได้ปูทางไว้ให้กับคนองค์กร เช่น ความเป็นครอบครัวในองค์กรโดยผู้บริหาร จะทำงานใกล้ชิดกับพนักงานทุกระดับอย่างเท่าเทียม สนับสนุนให้ทุกคนมีสิทธิ์นำเสนอไอเดียใหม่ ๆ พร้อมรับฟังความเห็นอย่างเปิดกว้าง 

หรือหากปีหน้า เกิดผลกระทบจากเงินเฟ้อ ความผันผวนในตลาดการเงิน ค่าครองชีพที่สูงขึ้นต่อเนื่อง โดยสิ่งเหล่านี้ถูกนำมาเป็นเหตุผลในการมอบสิทธิประโยชน์เพิ่มเติมให้พนักงาน เพื่อแสดงถึงความใส่ใจในความเป็นอยู่ที่ดีของคนในองค์กร จะยิ่งเพิ่มความแข็งแกร่งของธุรกิจคุณได้อีกแสนนาน

เมื่อคุณมีแผนธุรกิจอย่างรอบด้าน อีกหนึ่งสิ่งสำคัญที่ต้องไม่ลืม คือแผนการสืบทอดตำแหน่งผู้นำธุรกิจคนต่อไป ซึ่งเรื่องนี้จะต้องวางแผนมาให้สอดคล้องกับแผนอื่น ๆ ในองค์กรด้วย ตัวอย่างเช่น หากบริษัทของคุณวางแผนในอนาคต คือจะขยับขยายไลน์ธุรกิจในการเข้าสู่อุตสาหกรรมอาหาร นอกจากความรู้ด้านการบริหารธุรกิจ คุณต้องแน่ใจว่าผู้สืบทอด มีทักษะจำเป็นในการเป็นผู้นำบริษัทธุรกิจอาหารได้ด้วย

โดยคุณอาจจะใช้วิธีบ่มเพาะทายาทตั้งแต่พวกเขายังเด็ก หาผู้เชี่ยวชาญเฉพาะทางมาสอน เพื่อดูว่าลูก ๆ มีความชอบและถนัดในสิ่งที่คุณจะขับเคลื่อนต่อไปหรือไม่ เพื่อสร้างประสบการณ์การทำงานตั้งแต่เนิ่น ๆ นอกจากนี้ ยังทำให้คุณทราบว่า เมื่อถึงเวลาส่งมอบ ควรจะวางตัวใครในตำแหน่งไหนในอนาคต โดยดูตามความถนัดของแต่ละคน  

สิ่งที่ควรจะเสร็จสิ้น ก่อนจะมีการสืบทอดธุรกิจอย่างเป็นทางการเพื่อหลีกเลี่ยงความสับสน นั่นคือ งานเอกสารทั้งหมด โดยเฉพาะเรื่องที่เกี่ยวข้องกับกฎหมาย ภาษี บัญชี ฯลฯ  เนื้อหาจากหนังสือวางแผนสืบทอดธุรกิจครอบครัวอย่างยั่งยืน 

โดยคุณกิติพงศ์ อรุณพิพัฒน์ ระบุถึง ความสำคัญของการวางแผนทางกฎหมายว่า เป้าหมายของการประกอบธุรกิจครอบครัวที่ยั่งยืน คือการบริหารจัดการอย่างดี และมีประสิทธิภาพ มีการสื่อสารระหว่างกันอย่างสม่ำเสมอ ให้เกิดการเรียนรู้โดยสมาชิกในครอบครัว มีความรู้ในธุรกิจ จัดสรรความเป็นเจ้าของและผลประโยชน์ให้แก่สมาชิกในครอบครัวอย่างเป็นธรรม มีกลไกในการขจัดข้อพิพาทของสมาชิกในครอบครัวอย่างชัดเจน

ดังนั้น โครงสร้างทางกฏหมายจึงมีความสำคัญเป็นลำดับแรก เพื่อไม่ให้ธุรกิจครอบครัวประสบอุปสรรคและมีกลไกในการระงับข้อพิพาท ซึ่งนักวิชาการต่างประเทศเรียกว่า ‘structure is a friend’ หมายความว่าโครงสร้างของธุรกิจครอบครัวที่ดี ก็คือเพื่อนที่ดีนั่นเอง

ธุรกิจครอบครัว ควรมีการวางรูปแบบ และข้อกำหนดที่ชัดเจนเพื่อประเมินศักยภาพ และวางเป้าหมายในอนาคตของผู้ที่จะขึ้นมาเป็นผู้บริหารรุ่นต่อไป โดยควรมีลำดับ ขั้นตอน กฎ - กติกา ในการคัดเลือกสำหรับตำแหน่งระดับบริหาร เป็นที่ยอมรับของคนในองค์กร เช่น ความรู้ด้าน strategic management  ผ่านการประเมินผลงานตามมาตรฐานที่องค์กรวางไว้ มีความสามารถเฉพาะทาง มีทัศนคติที่ดี ทำงานเป็นทีมได้ ฯลฯ โดยการคัดเลือกควรมุ่งเน้นการสร้างประโยชน์ร่วมกันในระยะยาว 

การกำหนดกติกาในการคัดเลือกทายาทผู้สืบทอดตำแหน่ง (Candidate) ให้ชัดเจน ช่วยลดการเกิดข้อพิพาทหรือความขัดแย้งในอนาคต รวมถึงการวางแผนสืบทอดตำแหน่งในเชิงรุก เป็นทางหนึ่งที่จะช่วยบรรเทาปัญหาหยุดชะงัก หากเกิดกรณีฉุกเฉินได้ ซึ่งองค์กรควรประเมินสถานการณ์ และคาดการณ์ไว้ล่วงหน้าเป็นระยะ ๆ พร้อมกับเตรียมบุคลากรไว้ทดแทนอยู่ตลอดเวลา 

ผู้นำธุรกิจที่ยิ่งใหญ่ คือคนที่เป็นเจ้าขององค์กรที่เต็มไปด้วยบุคลากร และพนักงานที่ยอดเยี่ยม เมื่อส่วนใหญ่เป็นเครือญาติ และคนในตระกูลเดียวกัน ความสนิทสนม อาจจะทำให้คุณละเลยคำพูดบางประโยค เช่น การกล่าวชื่นชมเมื่อพวกเขาทำงานได้ดี หรือมีผลงานที่น่าพอใจจากโครงการเล็ก ๆ ที่คุณมอบหมายให้ 

ซึ่งคำพูดเหล่านั้น จะเป็นสิ่งสำคัญที่ช่วยสร้างความสัมพันธ์ระหว่างคุณและทายาทให้แน่นแฟ้นยิ่งขึ้น และมันยังสร้างความมั่นใจในตัวเอง ว่าเขาก็มีศักยภาพเพียงพอ ในการบริหารงานต่อจากคุณในอนาคต 

เพื่อให้ธุรกิจครอบครัวของคุณ อยู่ได้ท่ามกลางการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว การมีแผนที่เตรียมไว้อย่างดี จะช่วยแก้ปัญหาให้เบาลง หรือหายไปก่อนพายุลูกใหญ่จะมาถึง ซึ่งเป็นอีกเคล็ดลับสำคัญสำหรับการวางแผนสืบทอดธุรกิจครอบครัว 

การคาดการณ์สถานการณ์ล่วงหน้าให้แย่ที่สุด (Worst-Case Scenario) จะทำให้ธุรกิจของคุณ ไม่ตั้งอยู่บนความประมาท และสามารถเตรียมรับมือได้ในระดับสูงสุด อย่าลืมวิเคราะห์ความเสี่ยงอยู่เสมอ แล้วหาทางวางแผนเพื่อตั้งรับกับสถานการณ์ที่อาจจะเกิดขึ้น เพื่อแก้ไขได้อย่างทันท่วงที 

อย่างไรก็ดี ภาพรวมแนวโน้มธุรกิจครอบครัว (Family Business) ระยะต่อจากนี้ มีปัจจัยท้าทายรอบด้านที่ต้องฝ่าฟัน อีกทั้ง ธุรกิจของครอบครัว ยังต้องใช้ความละเอียดอ่อนในการวางแผนงานมากกว่าการบริหารธุรกิจทั่วไป เพราะมีเรื่องความสัมพันธ์ของคนในตระกูลเข้ามาเกี่ยวข้อง 

ดังนั้น หากครอบครัวใดวางรากฐานได้อย่างมั่นคง และสร้างสมดุลของคนในครอบครัวได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยเฉพาะมีแผนการส่งผ่านจากรุ่นสู่รุ่นแบบไม่สะดุด จะทำให้ธุรกิจมีโอกาสอยู่รอดทุกยุค ทุกสมัย ไม่ใช่แค่ปีต่อไป แต่สามารถต่อยอดธุรกิจได้ราบรื่น ยาวนาน ไม่ว่าจะผ่านไปอีกกี่ปี