Ageing Society กระแสโลก – อาเซียน และบริบทของไทย

การสูงวัยของประชากรเป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นทั่วโลกและขณะนี้โลกของเราได้กลายเป็น สังคมสูงอายุ ไปแล้ว จากข้อมูลปี 2560 โลกมีประชากรประมาณ  7,550  ล้านคน

ขณะที่สถานการณ์ของประชากรโลกกับประเด็นผู้สูงอายุในปัจจุบัน ประชากรโลกมีประชากรอายุ 60  ปีขึ้นไป 962 ล้านคน หรือคิดเป็น 12.7%ของค่าเฉลี่ยทั้งหมด เรียกได้ว่าโลกของเราได้กลายเป็น “สังคมสูงอายุ” ไปแล้ว

โดยทวีปที่มีประชากรสูงอายุมากที่สุดคือ ยุโรป มีอัตราผู้สูงอายุสูงสุด คือ ร้อยละ 24.7 รองลงมา คือ ทวีปอเมริกาเหนือ มีประชากรอายุ 60 ปีขึ้นไปร้อยละ 21.7 และ ทวีปเอเชีย ประชากรอายุ 60 ปีขึ้นไปร้อยละ 12.2

แต่ถ้าดูการสูงวัยของประชากรเป็นรายประเทศ ‘ญี่ปุ่น’ เป็นประเทศที่มีอัตราผู้สูงอายุสูงที่สุดในโลกคือสูงถึงร้อยละ 33.4 หรือเท่ากับหนึ่งในสามของคนญี่ปุ่นจะมีอายุ 60 ปีขึ้นไป ประเทศที่มีอัตราผู้สูงอายุสูงที่สุด 10 อันดับแรกของโลกนอกจากญี่ปุ่นแล้ว ประเทศอื่นๆ อีก 9 ประเทศล้วนอยู่ในทวีปยุโรป

ในขณะที่ประชากรรวมทุกกลุ่มอายุของโลกกำลังเพิ่มขึ้นด้วยอัตราที่ช้าลงเพียง ร้อยละ 1.4 ต่อปี ในทางกลับกัน ปริมาณค่าเฉลี่ยผู้สูงอายุเพิ่มขึ้นด้วยอัตราที่สูงถึง ร้อยละ 5.8 ต่อปี  หรือติดเป็น 4 เท่าตัว นี่จึงเรียกว่ากระแส ‘เกิดน้อยและตายช้า’ ด้วยอัตรานี้ทำให้มีการประมาณการณ์ว่าในอีก 15 ปีข้างหน้าโลกจะเป็นโลกแห่งผู้สูงอายุอย่างสมบูรณ์ คือมีสัดส่วนผู้สูงอายุถึงร้อยละ 20 ทั้งขาดแคลนประชากรวัยทำงาน

สังเกตว่าได้ว่าอีกเพียง  0.1% อาเซียนก็ก้าวสู่การเป็นประชาคมผู้สูงอายุ และเชื่อว่าหากมีการเก็บสถิติในปัจจุบันคงเป็นไปแล้ว โดย สิงคโปร์ มีสัดส่วนผู้สูงอายุมากที่สุดคือ 19.5 % ของค่าเฉลี่ยประชากรทั้งประเทศ ก้าวสู่การเป็นสังคมผู้สูงอายุอย่างสมบูรณ์ในปัจจุบัน ขณะที่ไทย รั้งอันดับ 2 มีสัดส่วนผู้สูงอายุ 17.1 % และ อันดับ 3. คือเวียดนามมีอัตราส่วนผู้สูงอายุ 11.1%

มิติผู้สูงอายุในประเทศไทย ที่ก้าวสู่การเป็นสังคมผู้สูงอายุ หรือ Aging Society มาตั้งแต่ปี 2550 และในปี 2564 นี้ เราจะก้าวสู่การเป็นสังคมผู้สูงอายุอย่างสมบูรณ์ หรือ Aged Society และจะกลายเป็นสังคมสูงอายุระดับสุดยอด หรือ Super-aged Society ในเวลาไม่เกิน 15 ปีข้างหน้า

ในรอบ 50 ปีที่ผ่านมา โครงสร้างอายุของประชากร ไทยได้เปลี่ยนไปอย่างมากจากที่เคยมีเด็กมาก เช่นในปี 2513 ประเทศไทยมีประชากร เด็กอายุต่ำกว่า 15 ปีมากถึงเกือบครึ่งหนึ่งของ ประชากรทั้งหมด แต่ในปี 2560 สัดส่วนประชากร วัยเด็กลดต่ำลงเหลือเพียงร้อยละ 18  ขณะที่สัดส่วนผู้สูงอายุ ซึ่งมีเพียง ร้อยละ 5 ในปี 2513 ได้เพิ่มขึ้นเป็น ร้อยละ 17 ในปี 2560 ดังนั้นด้วยค่าเฉลี่ยนี้ หากไม่อะไรเปลี่ยนแปลงมีแนวโน้มได้ว่าในอีกปี 20 ข้างหน้า ไทยจะมีสัดส่วนผู้สูงอายุ ถึงร้อยละ 20 ของค่าเฉลี่ยประชากรทั้งประเทศ

ด้วยเหตุนี้สังคมไทยต้องเตรียมความพร้อมสำหรับการเพิ่มขึ้นของผู้สูงอายุ จากข้อมูลการสำรวจประชากรสูงอายุในประเทศไทย ปีพ.ศ. 2560 ในเรื่องแหล่งรายได้หลักของผู้สูงอายุ พบว่า แหล่งรายได้หลักของผู้สูงอายุ 3 ลำดับแรก คือ รายได้จากบุตร ,จากการทำงาน และ เบี้ยยังชีพ/สวัสดิการ ด้วยเหตุนี้ประเด็นสำคัญคือการสร้างหลักประกันรายได้ของผู้สูงอายุเพื่อให้สามารถยังชีพได้

สำหรับการเตรียมความพร้อมของประชากรเพื่อเป็นผู้สูงอายุที่มีคุณภาพ ตามความเหมาะสมในแต่ละช่วงวัย อาทิ

1.ส่งเสริมการเรียนรู้ของผู้สูงอายุ เป็นผู้สูงอายุที่มีคุณภาพในอนาคต และมีทัศนคติที่เหมาะสมต่อผู้สูงอายุที่ยังคงเป็นพลังและหลักชัยของสังคม

2.การออมที่เหมาะสมกับช่วงวัยต่าง ๆ เพื่อเป็นการสร้างหลักประกันทางรายได้ที่มั่นคงเมื่อยามสูงวัย รวมถึงส่งเสริมการสร้างหลักประกันทางรายได้ที่มิใช่เงินออม เช่น การปลูกต้นไม้ไว้เป็นบำนาญยามเกษียณ เป็นต้น

3.การสร้างเสริมสุขภาพและสุขภาวะที่ดีสำหรับผู้สูงอายุ โดยเริ่มตั้งแต่ช่วงวัยเด็ก เยาวชน และวัยทำงาน

4.การวางแผนชีวิตของผู้สูงอายุและครอบครัวอย่างเหมาะสม เพื่อรองรับสังคมสูงวัย

5.สร้างกลไกการอภิบาลระบบเพื่อรองรับสังคมสูงวัยที่มีประสิทธิภาพ

ปัจจุบันคนไทยให้ความสำคัญกับการวางแผนวัยเกษียณมากขึ้นทั้งในรูปแบบการออมเงินในด้านต่างๆ รวมทั้งการใส่ใจสุขภาพให้แข็งแรง ซึ่งนับเป็นตัวอย่างการเตรียมการที่ดี ทั้งสังคมไทยที่เป็นลักษณะการเกื้อกูลแบบครอบครัวใหญ่ ทั้งความกตัญญูและความรับผิดชอบ ทำให้สถานการณ์สังคมผู้สูงอายุในภาคสังคมไม่วิกฤตนัก

ขณะเดียวกัน กลุ่มผู้สูงอายุแบบคุณภาพ และกลุ่มรายได้ดี พื้นฐานครอบครัวมีรายได้ดี ยังก่อเกิดเป็นมูลค่าทางเศรษฐกิจในรูปแบบของธุรกิจเพื่อผู้สูงอายุ ซึ่งกำลังเป็นประเด็นที่ธุรกิจให้ความสนใจอย่างมาก เพราะดิมานด์ที่เพิ่มขึ้นทุกปี และ ระบบสวัสดิการ การดูแล และรายได้กลุ่มวัยเกษียณที่ดีขึ้น ยิ่งทำให้ตลาดกลุ่มนี้มีความน่าสนใจ ไว้คราวหน้าเรามาโฟกัสเทรนด์ของสังคมผู้สูงอายุของไทยกับการทำธุรกิจการเป็นแหล่งพำนักของผู้สูงอายุทั่วโลก ซึ่งเทรนด์นี้ยังคงร้อนแรงต่อเนื่อง