วางแผนสืบทอดธุรกิจครอบครัวให้ราบรื่น สไตล์ไม่เครียด

ธุรกิจครอบครัว (Family Business) เป็นหน่วยธุรกิจที่มีบทบาทสำคัญของเศรษฐกิจไทยที่กระจายตัวอยู่ในทุกกลุ่มอุตสาหกรรม โดยการส่งต่อความสำเร็จในธุรกิจครอบครัวจากรุ่นหนึ่งไปสู่รุ่นหนึ่ง นับว่าเป็นความท้าทายของธุรกิจครอบครัวที่ต้องเผชิญ อย่างไรก็ตามในบทความนี้เราจะมาอธิบายการวางแผนสืบทอดธุรกิจครอบครัวเพื่อส่งไม้ต่ออย่างมีประสิทธิภาพ และเป็นไปอย่างราบรื่น

Content summary

• ธุรกิจครอบครัวมีความซับซ้อน เนื่องจากภายในครอบครัวมีความสัมพันธ์ทางธุรกิจ และความสัมพันธ์ส่วนตัว ครอบครัวจึงควรกำหนดขอบเขตเรื่องงาน และเรื่องส่วนตัวเพื่อลดความขัดแย้ง

• การสืบทอดธุรกิจครอบครัว ไม่ใช่เพียงการส่งต่อความรับผิดชอบไปให้ทายาทรุ่นต่อไปเพียงอย่างเดียว แต่ควรมีธรรมนูญครอบครัวเพื่อกำหนดทิศทางของแผนสืบทอดธุรกิจครอบครัวต่อไป

• แผนสืบทอดธุรกิจครอบครัวที่ราบรื่นนั้นทำได้โดยการร่วมมือของทั้ง 2 รุ่น พร้อมความไว้วางใจให้ทายาทเข้ามาร่วมบริหาร รวมทั้งเปิดโอกาสให้ทายาทรุ่นใหม่ได้แสดงศักยภาพและการสร้างสิ่งใหม่จากธุรกิจเดิม

“การพูดคุย” คือจุดเริ่มต้นของการวางแผนสืบทอดธุรกิจครอบครัวที่ดี

การวางแผนสืบทอดธุรกิจครอบครัวนั้นควรมีการพูดคุยกันอย่างเปิดใจทั้งฝ่ายทายาท และรุ่นพ่อแม่ เพื่อให้สมาชิกในครอบครัวทราบสถานการณ์ ความคาดหวัง และเป้าหมายของธุรกิจในอนาคต รวมทั้งทราบถึงความพร้อมของทายาทที่จะรับหน้าที่ดูแลธุรกิจครอบครัวต่อไป โดยความท้าทายของการสื่อสารภายในธุรกิจครอบครัวมีความซับซ้อน เนื่องจากภายในครอบครัวมีความสัมพันธ์ 2 แบบ คือ ความสัมพันธ์ทางธุรกิจ และความสัมพันธ์ส่วนตัว โดยวิธีการสื่อสารที่ช่วยให้ครอบครัวสามารถพูดคุยเรื่องธุรกิจได้อย่างราบรื่น ได้แก่

• กำหนดขอบเขตการพูดคุยให้ชัดเจน: การกำหนดขอบเขตเรื่องธุรกิจ และความสัมพันธ์อย่างชัดเจน และไม่นำเรื่องงานมาพูดคุยนอกเวลาการทำงานกับครอบครัว เช่น หลีกเลี่ยงการคุยเรื่องงานระหว่างมื้อเย็นหรือวันหยุด
  
  

• กำหนดสถานที่ในการพูดคุย: จัดการสนทนาเรื่องธุรกิจทั้งหมดในสภาพแวดล้อมที่ใกล้เคียงกับการทำงานที่เป็นทางการ ซึ่งจะช่วยลดความขัดแย้งเรื่องความสัมพันธ์ส่วนตัวและปัญหาในการทำงานได้
  
  

• จัดสรรเวลาสำหรับครอบครัว: สมาชิกในครอบครัวควรจัดสรรเวลาเฉพาะให้กับครอบครัวเพื่อการใช้เวลาร่วมกัน หรือการทำกิจกรรมที่สมาชิกในครอบครัวชอบร่วมกัน เช่น การตกปลา ตีกอล์ฟ หรือร้องเพลง โดยไม่มีเรื่องธุรกิจครอบครัวเข้ามาเกี่ยวข้อง สิ่งนี้จะช่วยรักษาความสัมพันธ์ส่วนตัวที่อาจตึงเครียดมาจากแรงกดดันทางธุรกิจได้

ความแตกต่างระหว่าง “การส่งต่อ” กับ “การสืบทอด”

• การส่งต่อ คือ การมอบหน้าที่หรือความรับผิดชอบให้คนรุ่นถัดไป เหมือนเป็นการส่งไม้ต่อจากรุ่นหนึ่งไปสู่อีกรุ่นหนึ่งอย่างชัดเจน โดยเน้นไปที่การถ่ายทอดสิ่งที่เป็นรูปธรรม และความรับผิดชอบที่เฉพาะเจาะจง เช่น การถ่ายทอดความรู้และทักษะ การเปลี่ยนตำแหน่ง CEO หรือผู้จัดการฝ่ายต่าง ๆ เป็นต้น
  
  

• การสืบทอด คือ กระบวนการเชิงกลยุทธ์ในการสืบทอดธุรกิจครอบครัวที่ลึกซึ้ง และยาวนานกว่า “การส่งต่อ” โดยการสืบทอดจะเป็นการวางระบบที่มั่นคง เพื่อให้ธุรกิจไม่เพียงแค่ดำเนินต่อไปได้ แต่ยังคงเติบโต และปรับตัวในโลกที่เปลี่ยนแปลงไป แม้ผู้ก่อตั้งหรือผู้นำรุ่นบุกเบิกจะไม่อยู่ในบทบาทหลักแล้วก็ตาม

ในการสืบทอดธุรกิจครอบครัวให้ราบรื่นนั้น การมุ่งเน้นเพียงแค่ “การส่งต่อ” โดยขาดแผนการสืบทอดที่รอบด้าน อาจทำให้ธุรกิจหยุดชะงักเมื่อผู้นำรุ่นใหม่เผชิญกับความท้าทายใหม่ ๆ ที่ไม่เคยได้รับการถ่ายทอดมา ดังนั้น ทั้งสองกระบวนการจึงต้องดำเนินไปควบคู่กัน เพื่อสร้างความมั่นคง และอนาคตที่สดใสให้กับธุรกิจครอบครัว

ธรรมนูญครอบครัว คู่มือที่ธุรกิจ SME ไม่ควรมองข้าม

ธรรมนูญครอบครัว คือ บันทึกข้อตกลงร่วมกันของคนในครอบครัว เกี่ยวกับการวางแผนและจัดการเรื่องต่างๆ ของธุรกิจครอบครัว เช่น วิสัยทัศน์และพันธกิจ รวมไปถึงการกำหนดบทบาทต่าง ๆ ของสมาชิกครอบครัวแต่ละคน เช่น ใครมีสิทธิบริหาร ใครเป็นเจ้าของหุ้น วิธีตัดสินใจหากมีความขัดแย้ง หรือแนวทางรับคนรุ่นใหม่เข้ามาทำงาน เป็นต้น

ความสำคัญของธรรมนูญครอบครัว

• เป็นศูนย์รวมข้อตกลงสำคัญ: แม้ไม่มีผลทางกฎหมายโดยตรง แต่ธรรมนูญครอบครัวเป็นเอกสารที่รวบรวมข้อตกลงที่สำคัญที่สุดเกี่ยวกับธุรกิจครอบครัวไว้ในที่เดียว ทำให้เป็นแหล่งอ้างอิงหลักสำหรับสมาชิกในครอบครัวทุกคน
  
  

• ช่วยลดความขัดแย้ง: ธรรมนูญครอบครัวช่วยกำหนดกรอบ และแนวทางปฏิบัติที่ชัดเจน ซึ่งจะช่วยลดความเข้าใจผิด และความขัดแย้งที่อาจเกิดขึ้นระหว่างสมาชิกในครอบครัว ไปจนถึงผู้ที่เกี่ยวข้องกับธุรกิจด้วย
  
  

• กำหนดแนวทางสำหรับคนรุ่นต่อไป: การจัดทำธรรมนูญครอบครัวเป็นการเปิดโอกาสให้สมาชิกในครอบครัวได้ร่วมกันแสดงความเห็น กำหนดค่านิยม และวางแผนการทำงานให้คนรุ่นต่อไปได้ยึดถือ และปฏิบัติตามแผนสืบทอดธุรกิจครอบครัว
  
  

• คาดการณ์และแก้ไขปัญหาในอนาคต: การพิจารณาอย่างรอบคอบในการจัดทำธรรมนูญครอบครัวจะช่วยคาดการณ์ปัญหาที่อาจเกิดขึ้นในธุรกิจ และสามารถนำแนวทางในธรรมนูญครอบครัวมาประยุกต์ใช้แก้ไขอุปสรรคในอนาคตได้
  
  

• เป็นแหล่งรวมความสามัคคี ความรัก และความภาคภูมิใจ: ท้ายที่สุดแล้วการที่สมาชิกในครอบครัวร่วมกันสร้างธรรมนูญครอบครัวขึ้นมา ธรรมนูญครอบครัวก็จะกลายเป็นสัญลักษณ์ของความสามัคคี ความผูกพัน และความภาคภูมิใจร่วมกันของทุกคนในครอบครัวและธุรกิจต่อไป

เมื่อคนรุ่นใหม่อยากเปลี่ยน แต่คนรุ่นก่อนยังไม่พร้อม จะทำอย่างไร?

ปัญหาที่พบได้บ่อยในธุรกิจครอบครัว คือการที่คนรุ่นก่อนและทายาทมีความคิดเห็นไม่ตรงกัน ที่อาจนำไปสู่ความขัดแย้งภายในครอบครัวและไม่ลงรอยกันในที่สุด โดยทางออกเพื่อให้การสืบทอดธุรกิจครอบครัวเป็นไปได้อย่างราบรื่น ได้แก่

• หาจุดร่วม เรียนรู้จุดต่าง การสืบทอดธุรกิจครอบครัวนั้น ไม่ใช่การยึดจุดยืนของฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง แต่คือการหาจุดร่วมระหว่างผู้นำรุ่นก่อน และทายาทรุ่นใหม่ เช่น เป้าหมายทางการเงินหรือเป้าหมายการเติบโตของธุรกิจ นอกจากนี้ยังสามารถนำจุดแข็งที่แตกต่างกันของทั้ง 2 รุ่นมาประยุกต์ใช้ในการพัฒนาธุรกิจได้เช่นกัน เช่น ความเชี่ยวชาญในธุรกิจเดิมของคนรุ่นก่อน และความสามารถในการใช้เทคโนโลยีของทายาทรุ่นใหม่
  
  

• วางระบบ Co-Leadership หรือ การมีผู้นำร่วม คือการไว้วางใจให้ทายาทรุ่นต่อไปเข้ามาร่วมบริหารในธุรกิจครอบครัว เพื่อสนับสนุนให้ผู้นำร่วมแต่ละคนได้พัฒนาทักษะและความรู้ของตนเองอย่างต่อเนื่อง รวมทั้งสร้างความเชื่อมั่นต่อพนักงานด้วย โดยอาจจะแบ่งขอบเขตการบริหารงานตามความเชี่ยวชาญ หรือตามสายงานที่แตกต่างกัน

• สร้างสิ่งใหม่จากธุรกิจเดิม เปิดโอกาสให้ทายาทรุ่นใหม่ได้แสดงศักยภาพในธุรกิจครอบครัว เช่น การนำความรู้ด้านการตลาดดิจิทัลเข้ามาเสริมให้แบรนด์ทันสมัย การพัฒนาสินค้าใหม่โดยใช้วัตถุดิบหรือเครือข่ายจากกิจการเดิม การขยายตลาดไปยังต่างประเทศ หรือการแยกโครงสร้างการบริหารอย่างชัดเจนเพื่อให้ทั้งสองแบรนด์เติบโตไปพร้อมกัน เพื่อสร้างทางเลือกให้กับทายาทรุ่นใหม่ที่มาสืบทอดกิจการ
  
  

• การมีที่ปรึกษาองค์กรเพื่อวางแผนสืบทอดธุรกิจครอบครัว เป็นอีกทางเลือกที่ครอบครัวสามารถหารือกัน และปรึกษาผู้เชี่ยวชาญได้ตั้งแต่เนิ่น ๆ เนื่องจากที่ปรึกษาภายนอกสามารถให้มุมมองที่เป็นกลาง และนำความเชี่ยวชาญเฉพาะทางมาช่วยแก้ไขความซับซ้อนที่มักเกิดขึ้นในธุรกิจครอบครัว เพื่อให้ธุรกิจมีความพร้อมสำหรับความสำเร็จในระยะยาว

บทสรุป 

การสืบทอดธุรกิจครอบครัวนั้นมีความซับซ้อนและมีความท้าทาย เนื่องจากภายในครอบครัวมีทั้งความสัมพันธ์ทางธุรกิจ และความสัมพันธ์ส่วนตัวที่ต้องรักษาไว้ อย่างไรก็ตามการสืบทอดธุรกิจครอบครัว ไม่ใช่เพียงการส่งต่อความรับผิดชอบไปให้ทายาทรุ่นต่อไปเท่านั้น แต่ควรมีธรรมนูญครอบครัวเพื่อกำหนดทิศทางของธุรกิจครอบครัวอย่างชัดเจน และยึดถือหลักการที่ครอบครัวได้กำหนดเอาไว้เพื่อลดความขัดแย้งในอนาคต นอกจากนี้ สมาชิกในครอบครัวควรไว้วางใจกันให้ทายาทได้ลองมาเรียนรู้ธุรกิจจริงผ่านการเป็นผู้นำร่วม เพื่อสร้างความเชื่อมั่นจากพนักงาน หรือการปรึกษาผู้เชี่ยวชาญเพื่อวางแผนสืบทอดธุรกิจก็เป็นอีกทางเลือกหนึ่ง ซึ่งทั้งหมดนี้จะเป็นผลดีให้ธุรกิจเติบโตไปได้จากรุ่นสู่รุ่น

ข้อมูลอ้างอิง

1. 6 Ways You Can Improve Communication in a Family-Owned Business สืบค้นเมื่อวันที่ 26 พฤษภาคม 2568 จากhttps://www.thealternativeboard.com/blog/6-ways-you-can-improve-communication-in-a-family-owned-business

2. Business Transition and Succession: A Comprehensive Guide สืบค้นเมื่อวันที่ 26 พฤษภาคม 2568 จาก https://nmsconsulting.com/insights/business-transition-and-succession-a-comprehensive-guide/

3. Succession: The Transfer of Power in Family Businesses สืบค้นเมื่อวันที่ 26 พฤษภาคม 2568 จาก https://www.thefbcg.com/resource/succession-the-transfer-of-power-in-family-businesses/

4. We the Family: The Benefits of Creating a Family Constitution สืบค้นเมื่อวันที่ 26 พฤษภาคม 2568 จาก https://www.bbh.com/us/en/insights/capital-partners-insights/we-the-family-the-benefits-of-creating-a-family-constitution.html

5. Role of External Advisors in Succession Planning: The Benefits of Involving External Advisors in the Succession Planning Process สืบค้นเมื่อวันที่ 27 พฤษภาคม 2568 จาก https://ca.andersen.com/blog/role-of-external-advisors-in-succession-planning-the-benefits-of-involving-external-advisors-in-the-succession-planning-process/